اندیشه دینی معاصر

✔️حکومت، طرحی ناتمام در اندیشه آیت الله طالقانی🔻

✍#داود_فیرحی

🔹دین و «قرآن» مسلمانان، آیا "طرح" روشنی از نظام حکومت- چنان که طالقانی انتظار دارد- ارائه کرده است؟ و یا صرفاً "اصولی" از حکمرانی در قرآن قابل دریافت است؟ ادبیات به جای مانده از طالقانی، پژوهشگران آثارش را به نتیجه روشنی نمی رساند. ظاهراً خود آیت الله طالقانی هم بین این دو فرضیه در تردید و تردد است.

🔹دیدگاه طالقانی در باره نسبت دین و حکومت را، به دو قسمت سلبی و ایجابی می توان تقسیم نمود. دیدگاه سلبی او بسیار روشن است؛ او می داند که اسلام چه چیزی را نفی می کند و چه نوع حکمرانی را نامشروع می شناسد. لیکن در این باره که نوع حکمرانی مطلوب از دیدگاه وی کدام است، طالقانی توضیح روشن و نظام مندی ندارد. پژوهشگر آثار طالقانی گاهی به این نتیجه می رسد که او شاید در صدد بیان برخی اصول در سیاست و حکومت بوده و یا فرصت نیافته و یا این که شرایط زمان او را از بیان سازمان حکومت مورد نظر باز داشته است.

🔹طالقانی با اشاره به نهضت مشروطه، اذعان دارد که اندیشه اصلاحی، و به طور کلی راه سوم در جهان اسلام، در حوزۀ نفی بیشتر از اثبات ها صراحت و روشنی دارد؛ « در آغاز مشروطیت قیام علماء و مردم مسلمان تنها برای تحدید استیلاء و استبداد بوده و به این جهت طرف اثبات برای عموم مبهم بود».

🔹همه می دانیم که طالقانی از پیشتازان دموکراسی، حاکمیت ملی و شورا گرایی است. مرحوم طالقانی فرصت اندکی در فرایند تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران داشت و خیلی زود این دنیای فانی را به طالبان دنیا وانهاد. اما او را طراح «نظام شورایی» و اصل 7 قانون اساسی می دانند. طبق این اصل «شوراها: مجلس شورای اسلامی‌، شورای استان‌، شهرستان‌،شهر، محل‌، بخش‌، روستا و نظایر اینها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره‌امور کشورند». از مذاکرات مجلس خبرگان پیرامون اصل شورا چنین بر می آید که آیت الله طالقانی نه از شوراها که از «نظام شورایی» سخن می گفت و بدان تأکید داشت.

🔹ظاهراً متن مورد نظر طالقانی برای اصل شورا نزدیک به این عبارت بوده است «جمهوري اسلامي (يا حكومت اسلامي) مبتني بر نظام شورايي است كه اداره جامعه با اتكاء بر آن صورت مي‏گيرد كه به موجب (و امرهم شوري بينهم) شوراها نمي‏توانند قوانيني كه در تناقض با اصل قبل باشد وضع كنند».

🔹اشارات فوق، تأکید طالقانی بر «نظام شورایی» به مثابه یک نظام اسلامی را نشان می دهد. وی، در تفسیر آیۀ 159 سورۀ آل عمران نیز توضیح مهمی دربارۀ اهمیت شورا دارد؛ نهاد شورا و «وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» که خداوند پیامبر معصوم خود را مکلف به اطاعت از نظر اکثریت مسلمانانی می کند که هیچکدام عصمت ندارند.

🔹طالقانی در جایی هم به صراحت از ضرورت «شورای فتوا» سخن می گوید؛ «شورای فتوایی به ریاست یک یا چند تن از علمای بزرگ و مورد قبول عامه در یکی از مراکز علمی در هر ماه یا چند ماه تشکیل شود و مسائل اختلافی و موضوعات روز یا به اصطلاح روایت«حوادث واقعه»در شورای مزبور مطرح گردد... سپس نتیجۀ آراء اعلام گردد».

🔹شواهد، تکیه و تأکید طالقانی بر شوررا و نظام شورایی را نشان می دهد. اما ، اولاً تفصیل این نظام شورایی توضیح داده نشده است و ثانیاً، طالقانی، در فقره ای که اندکی قبل، از مقدمه او بر تنبیه الأمة آوردیم، از حضور «مجتهدان و مردم» در نهاد حکومت سخن می گوید. وی می نویسد؛« در مرتبۀ چهارم، کار اجتماع به دست علماء عادل و عدول مؤمنین است که هم عالم به اصول و فروع دین اند و هم خود محکوم ملکۀ عدالت اند و این جا نوبت به انتخاب مردم می رسد، به حسب اوصافی که بیان شده».

🔹نسبت شورا، نظام شورایی،حاکمیت علماء ، عدول مؤمنین و انتخاب مردم در اندیشه سیاسی طالقانی چیست؟ وی این مفردات را در چه منظومه ای قرار داده است؟ چگونه نظام سیاسی را توصیه می کند؟ آیا او الگوی ولایت فقیه انتخابی از نوع آیت الله منتظری یا شهید بهشتی را در ذهن دارد؟ منظور او از حکومت «عدول مومنین» چیست؟ این دو با دولت ملی و نیز حکمرانی شورایی چه نسبتی دارند؟ آیا نظام شورایی مشروط به حضور فقهاء است و آنان حق وتو دارند؟ آیا همانند شورای فتوا، رهبری شورایی فقهاء در حوزه حکمرانی مورد نظر است؟ آیا منظور از نظام شورایی، شورای عدول مؤمنین است یا شورای شهروندان و هموطنان اعم از مسلمان و غیر مسلمان، عادل و غیر عادل؟ این ها پرسش هایی است که آثار آیت الله طالقانی پاسخ روشنی به آن ها نمی دهد🔺

🔸طالقانی؛قرآن و حکومت"، نشریه پیام ابراهیم، شماره 22، مرداد و شهریور96.

@andishedinimoaser

www.tg-me.com/ms/اندیشه دینی معاصر/com.andishedinimoaser/763

430 viewsUçar, Sep 12, 2021 at 06:33

✔️حکومت، طرحی ناتمام در اندیشه آیت الله طالقانی🔻

✍#داود_فیرحی

🔹دین و «قرآن» مسلمانان، آیا "طرح" روشنی از نظام حکومت- چنان که طالقانی انتظار دارد- ارائه کرده است؟ و یا صرفاً "اصولی" از حکمرانی در قرآن قابل دریافت است؟ ادبیات به جای مانده از طالقانی، پژوهشگران آثارش را به نتیجه روشنی نمی رساند. ظاهراً خود آیت الله طالقانی هم بین این دو فرضیه در تردید و تردد است.

🔹دیدگاه طالقانی در باره نسبت دین و حکومت را، به دو قسمت سلبی و ایجابی می توان تقسیم نمود. دیدگاه سلبی او بسیار روشن است؛ او می داند که اسلام چه چیزی را نفی می کند و چه نوع حکمرانی را نامشروع می شناسد. لیکن در این باره که نوع حکمرانی مطلوب از دیدگاه وی کدام است، طالقانی توضیح روشن و نظام مندی ندارد. پژوهشگر آثار طالقانی گاهی به این نتیجه می رسد که او شاید در صدد بیان برخی اصول در سیاست و حکومت بوده و یا فرصت نیافته و یا این که شرایط زمان او را از بیان سازمان حکومت مورد نظر باز داشته است.

🔹طالقانی با اشاره به نهضت مشروطه، اذعان دارد که اندیشه اصلاحی، و به طور کلی راه سوم در جهان اسلام، در حوزۀ نفی بیشتر از اثبات ها صراحت و روشنی دارد؛ « در آغاز مشروطیت قیام علماء و مردم مسلمان تنها برای تحدید استیلاء و استبداد بوده و به این جهت طرف اثبات برای عموم مبهم بود».

🔹همه می دانیم که طالقانی از پیشتازان دموکراسی، حاکمیت ملی و شورا گرایی است. مرحوم طالقانی فرصت اندکی در فرایند تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران داشت و خیلی زود این دنیای فانی را به طالبان دنیا وانهاد. اما او را طراح «نظام شورایی» و اصل 7 قانون اساسی می دانند. طبق این اصل «شوراها: مجلس شورای اسلامی‌، شورای استان‌، شهرستان‌،شهر، محل‌، بخش‌، روستا و نظایر اینها از ارکان تصمیم‌گیری و اداره‌امور کشورند». از مذاکرات مجلس خبرگان پیرامون اصل شورا چنین بر می آید که آیت الله طالقانی نه از شوراها که از «نظام شورایی» سخن می گفت و بدان تأکید داشت.

🔹ظاهراً متن مورد نظر طالقانی برای اصل شورا نزدیک به این عبارت بوده است «جمهوري اسلامي (يا حكومت اسلامي) مبتني بر نظام شورايي است كه اداره جامعه با اتكاء بر آن صورت مي‏گيرد كه به موجب (و امرهم شوري بينهم) شوراها نمي‏توانند قوانيني كه در تناقض با اصل قبل باشد وضع كنند».

🔹اشارات فوق، تأکید طالقانی بر «نظام شورایی» به مثابه یک نظام اسلامی را نشان می دهد. وی، در تفسیر آیۀ 159 سورۀ آل عمران نیز توضیح مهمی دربارۀ اهمیت شورا دارد؛ نهاد شورا و «وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» که خداوند پیامبر معصوم خود را مکلف به اطاعت از نظر اکثریت مسلمانانی می کند که هیچکدام عصمت ندارند.

🔹طالقانی در جایی هم به صراحت از ضرورت «شورای فتوا» سخن می گوید؛ «شورای فتوایی به ریاست یک یا چند تن از علمای بزرگ و مورد قبول عامه در یکی از مراکز علمی در هر ماه یا چند ماه تشکیل شود و مسائل اختلافی و موضوعات روز یا به اصطلاح روایت«حوادث واقعه»در شورای مزبور مطرح گردد... سپس نتیجۀ آراء اعلام گردد».

🔹شواهد، تکیه و تأکید طالقانی بر شوررا و نظام شورایی را نشان می دهد. اما ، اولاً تفصیل این نظام شورایی توضیح داده نشده است و ثانیاً، طالقانی، در فقره ای که اندکی قبل، از مقدمه او بر تنبیه الأمة آوردیم، از حضور «مجتهدان و مردم» در نهاد حکومت سخن می گوید. وی می نویسد؛« در مرتبۀ چهارم، کار اجتماع به دست علماء عادل و عدول مؤمنین است که هم عالم به اصول و فروع دین اند و هم خود محکوم ملکۀ عدالت اند و این جا نوبت به انتخاب مردم می رسد، به حسب اوصافی که بیان شده».

🔹نسبت شورا، نظام شورایی،حاکمیت علماء ، عدول مؤمنین و انتخاب مردم در اندیشه سیاسی طالقانی چیست؟ وی این مفردات را در چه منظومه ای قرار داده است؟ چگونه نظام سیاسی را توصیه می کند؟ آیا او الگوی ولایت فقیه انتخابی از نوع آیت الله منتظری یا شهید بهشتی را در ذهن دارد؟ منظور او از حکومت «عدول مومنین» چیست؟ این دو با دولت ملی و نیز حکمرانی شورایی چه نسبتی دارند؟ آیا نظام شورایی مشروط به حضور فقهاء است و آنان حق وتو دارند؟ آیا همانند شورای فتوا، رهبری شورایی فقهاء در حوزه حکمرانی مورد نظر است؟ آیا منظور از نظام شورایی، شورای عدول مؤمنین است یا شورای شهروندان و هموطنان اعم از مسلمان و غیر مسلمان، عادل و غیر عادل؟ این ها پرسش هایی است که آثار آیت الله طالقانی پاسخ روشنی به آن ها نمی دهد🔺

🔸طالقانی؛قرآن و حکومت"، نشریه پیام ابراهیم، شماره 22، مرداد و شهریور96.

@andishedinimoaser

BY اندیشه دینی معاصر